TMS 38 Maddi Olmayan Duran Varlıklar
Amaç
Bu Standart, maddi olmayan duran varlıkların defter değerinin nasıl ölçüleceğini belirleyip, bazı özel açıklamalar yapılmasını gerektirir. Bu standardın hesap grubu aşağıdaki hesaplardan oluşur;
260 HAKLAR
261 ŞEREFİYE
262 KURULUŞ VE ÖRGÜTLENME GİDERLERİ
263 ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ
264 ÖZEL MALİYETLER
267 DİĞER MADDİ OLMAYAN DURAN VARLIKLAR
268 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR (-)
269 VERİLEN AVANLAR
Tanımlar
Bu Standartta geçen terimlerin anlamları aşağıdaki gibidir:
Aktif piyasa: Aşağıdaki tüm koşulların mevcut olduğu piyasadır:
- Piyasada ticareti yapılan kalemler homojendir;
- İstekli alıcı ve satıcılar vardır
- Fiyatlar kamuoyuna açıktır.
İtfa: Maddi olmayan duran varlığın amortismana tabi tutarının, yararlı ömrü boyunca sistematik olarak
dağıtılmasını ifade eder.
Maliyet
Bir varlığın elde edilmesinde ödenen nakit veya nakit benzerlerini veya verilen diğer bedellerin gerçeğe uygun değerini veya belli durumlarda, ilk muhasebeleştirme sırasında ilgili varlığa atfedilen bedeli ifade eder.
Varlığın gerçeğe uygun değeri:
Karşılıklı pazarlık ortamında, bilgili ve istekli gruplar arasında bir varlığın el değiştirmesi ya da bir borcun ödenmesi durumunda ortaya çıkması gereken tutardır.
Amortismana tabi tutar:
Bir varlığın maliyetinden veya maliyet yerine geçen diğer tutarlardan kalıntı değerin düşülmesiyle bulunan tutarı ifade eder.
Geliştirme:
Ticari üretim ya da kullanıma başlamadan önce, yeni veya önemli ölçüde geliştirilmiş malzeme, aygıt, ürün, süreç, sistem ya da hizmetlerin üretim planı veya tasarımında araştırma sonuçları ya da diğer bilgilerin uygulanmasıdır.
İşletmeye özgü değer:
İşletmenin varlığın devamlı kullanımı ve yararlı ömrünün sonunda elden çıkarılması veya bir yükümlülüğün ödenmesi sırasında oluşması beklenilen nakit akışlarının bugünkü değerini ifade eder.
Varlık:
- Geçmişteki bazı olayların sonucu olarak işletme tarafından kontrol edilen ve
- İşletmeye gelecekte ekonomik yarar sağlaması beklenilen bir kaynaktır.
Defter değeri:
Bir varlığın birikmiş amortisman ve birikmiş değer düşüklüğü zararları indirildikten sonra finansal durum tablosunda (bilançoda) muhasebeleştirilen tutarıdır.
Değer düşüklüğü zararı:
Bir varlığın defter değerinin geri kazanabilir tutarını aşan kısmını ifade eder.
Maddi olmayan duran varlık:
Fiziksel niteliği olmayan tanımlanabilir parasal olmayan varlıktır.
Parasal varlıklar:
Elde tutulan para ile sabit ya da belirlenebilir tutarda bir para cinsinden elde edilecek varlıklardır.
Araştırma:
Yeni bir bilimsel ya da teknik bir bilgi ve anlayış kazanma amacıyla üstlenilen özgün ve planlı incelemedir.
Bir maddi olmayan duran varlığın kalıntı değeri:
İşletmenin, varlığın halihazırda beklenilen yararlı ömrünün ve yaşının sonuna gelmiş olması durumunda, bu varlığı elden çıkarmasından elde edeceği tahmin edilen tutardan tahmini elden çıkarma maliyetleri düşüldükten sonra kalan tutardır.
Yararlı ömür:
Bir varlığın işletme tarafından kullanılabilmesi beklenilen süreyi veya İşletme tarafından ilgili varlıktan elde edilmesi beklenilen üretim sayısı veya benzeri üretim birimini ifade eder.
Maddi Olmayan Duran Varlıklar
Bir harcama şeklinde ortaya çıkan ve fiziki yapıya sahip olmayan duran varlıklardır. Bunlar da maddi duran varlıklar gibi bir yıldan daha uzun süre kullanılan, aşınma yıpranma ve değer kaybına uğrayan değerlerdir.
Standart aşağıdaki şekilde sınıflanmaktadır;
- Patentler
- İmtiyazlar
- Şerefiye
- Ticaret Unvanı
- Ticari Marka
- Telif Hakları
- Kuruluş ve Örgütlenme Giderleri
- Araştırma ve Geliştirme Giderleri
- Özel Maliyet Bedeli olarak sınıflandırılırlar.
İşletmeler sıklıkla kaynak tüketir veya bilimsel ya da teknik bilgi, yeni süreç veya sistemlerin tasarım ve uygulanması, lisans, fikri mülkiyet hakları, piyasa bilgisi ve markalar gibi maddi olmayan kaynakların elde etme, geliştirme, bakım veya iyileştirilmesi sırasında çeşitli borçlar yüklenirler. Bu geniş kapsamlı başlıklar altındaki kalemlerin yaygın örnekleri; bilgisayar yazılımı, patentler, telif hakları, sinema filmleri, müşteri listeleri, ipotek hizmeti sunma hakları, balıkçılık lisansları, ithalat kotaları, isim hakları, müşteri ve tedarikçi ilişkileri, müşteri sadakati, pazar payı ve pazarlama haklarıdır.
Uygulama;
İşletme 8 yıl süreyle bir ticari markanın kullanma iznini satın almış ve bunun için 16.000.000 TL ödemiştir.
_____________________ / _____________________
260 HAKLAR 16.000.000
100 KASA 16.000.000
_____________________ / _____________________
1.yıl Amortismanı
_____________________ / _____________________
730 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 2.000.000
Gayri Maddi Haklar Amort. Gideri
16.000.000 * 0.125
268 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 2.000.000
_____________________ / _____________________
Bir maddi olmayan duran varlık sadece ve sadece
- Varlıkla ilişkilendirilen beklenilen gelecekteki ekonomik yararların işletme için gerçekleşmesinin muhtemel olması ve
- Varlığın maliyetinin güvenilir bir şekilde ölçülebilmesi durumunda, muhasebeleştirilir.
- Bir maddi olmayan duran varlık ilk muhasebeleştirilmesi sırasında maliyet bedeliyle ölçülür.
- Standardın kapsamı içindeki bir kalem maddi olmayan duran varlık tanımına uymaz ise, onu elde etmek için katlanılacak harcamalar, oluştukları anda gider olarak muhasebeleştirilir.
- Maddi olmayan duran varlığın niteliği gereği, birçok durumda, ilgili varlığa herhangi bir ekleme veya bir parçasında yenileme olmaz.
- İşletme içinde yaratılan maddi olmayan duran varlığın tamamlanmasından sonra oluşan harcamalar- nadiren varlığın defter değerine eklenerek muhasebeleştirilir.
Gelecekteki Ekonomik Yararlar
Maddi olmayan duran varlıktan beklenilen gelecekteki ekonomik yararlar; ürün ve hizmet satışından sağlanan geliri, maliyet tasarruflarını ya da işletme tarafından varlıkların kullanımından kaynaklanan diğer yararları içerebilir. Bu noktada en önemli konu yazılımın gelecek dönemlerde kullanılıp kullanılmayacağının veya kullanılmasının işletmeye yarar sağlayıp sağlamayacağının belirlenmesidir. Hızlı gelişen teknoloji nedeniyle yazılımların işletme içi ve dışı kullanımı planlanan kullanım süresinden önce bitebilir ve bu sebeple yazılım bilançodan çıkarılabilir.
Örnek;
Akcan limitet şirketi 4.000 TL’ye aldığı bütçeleme programının ekonomik ömrünü beş sene olarak belirlemiştir. Üçüncü senenin sonunda bütçeleme sistemi değiştiği için şirket eski program yerine yeni bir bütçeleme programı almıştır. Eski program şirkete gelecekte ekonomik yarar sağlamayacağı için eski programın kalan değerinin gider yazılarak kapatılması gerekmektedir.
Elde etme şekilleri;
- Dışarıdan ayrı elde etme
- İşletme Birleşmesinin parçası olarak elde etme
- Devlet teşviki ile elde etme
- Varlıkların Takası yoluyla elde etmedir.
Ayrı olarak elde etme
Ayrı olarak elde edilen bir maddi olmayan duran varlığın maliyeti aşağıdakilerden oluşur:
(a) İthalat vergileri ve iade edilmeleri mümkün olmayan satın alma vergileri de dahil, ticari iskontolar ve indirimler düşüldükten sonraki satın alma fiyatı ve
(b) Varlığı amaçlanan kullanımına hazır hale getirmeye yönelik, doğrudan varlıkla ilişkilendirilebilen herhangi bir maliyet.
Örnek;
Varlıkla doğrudan ilişkilendirilebilen maliyetlere ilişkin örneklere aşağıda yer verilmiştir:
(a) Doğrudan, varlığın çalışabilir duruma getirilmesi sırasında oluşan çalışanlara sağlanan fayda maliyetleri;
(b) Doğrudan, varlığın çalışabilir duruma getirilmesi sırasında oluşan mesleki ücretler ve
(c) Varlığın düzgün çalışıp çalışmadığının testine yönelik maliyetler.
Bir maddi olmayan duran varlığın maliyetinin bir parçası olmayan harcamalara ilişkin örnekler aşağıdaki gibidir:
(a) Yeni bir ürün veya hizmetin tanıtımına ilişkin maliyetler (reklam ve promosyon maliyetleri dahil);
(b) Yeni bir yerde veya yeni bir müşteri sınıfıyla iş yapma maliyetleri (personel eğitim masrafları dahil) ve
(c) Yönetim maliyetleri ve diğer genel giderler.
Bir maddi olmayan duran varlığın kullanımında ya da tekrar düzenlenmesi sırasında oluşan maliyetler, söz konusu varlığın defter değerine dahil edilmez.
Örneğin, aşağıda yer alan maliyetler maddi olmayan duran varlığın defter değerine dahil edilmez:
(a) Yönetimce amaçlanan şekilde işlev görebilecek nitelikteki bir varlığın henüz kullanıma sokulması aşamasına ilişkin maliyetler ve
(b) İlgili varlığın ürününe yönelik talepler oluşurken meydana gelen, başlangıç faaliyete başlama zararları.
Bir işletme birleşmesinde edinilen maddi olmayan duran varlık, ancak onunla ilgili bir sözleşme, belirlenebilir bir varlık veya borçla birlikte düşünüldüğünde ayırt edilebiliyor olabilir.
Edinen işletme, birbirlerini tamamlayıcı nitelikteki maddi olmayan duran varlık grubunu, ilgili varlıkların benzer yararlı ömre sahip olmaları durumunda, tek bir varlık olarak muhasebeleştirebilir.
Örneğin, ‘marka’ ve ‘marka ismi’ terimleri, genellikle, ticari ve diğer markalar ile eş anlamlı olarak kullanılır.
Devlet Teşviki Yoluyla Elde Etme
Bazı durumlarda, bir maddi olmayan duran varlık, devlet teşviki yoluyla ücretsiz olarak veya çok düşük bir bedelle elde edilebilir. Bu durum, devletin bir işletmeye havaalanı iniş hakları, radyo veya televizyon istasyonu işletme lisansları, ithalat lisansları veya kotalar ya da diğer sınırlı kaynaklara erişim hakları gibi maddi olmayan duran varlıkları devrettiğinde veya dağıttığında söz konusu olur.
İşletmenin, ilgili varlığı gerçeğe uygun değerinden muhasebeleştirmeyi seçmemiş olması durumunda, başlangıçta anılan varlık, amaçlanan kullanımına ilişkili giderler nominal tutarına ilave edilmek suretiyle muhasebeleştirilir.
Varlıkların Takası
Varlıkların takasında, bir maddi olmayan duran varlığı maliyeti, takas işlemi ticari işlem niteliğinden yoksun olmadıkça veya elde edilen varlığın veya vazgeçilen varlığın gerçeğe uygun değerinin güvenilebilir bir şekilde ölçülebilmesi mümkün oldukça gerçeğe uygun değerinden ölçülür.
Elde edilen yazılım gerçeğe uygun değeri ile ölçülmemişse, yazılımın maliyeti, bırakılan yazılımın defter değeridir.
Uygulama;
İşletme 10.000 TL nakit ve net defter değeri 30.000 TL olan bir arazisini vererek gerçeğe uygun değeri güvenilir bir şekilde tespit edilemeyen bir ticari markayı satın alıyor.
_____________________ / _____________________
260 HAKLAR 40.000
100 KASA 10.000
250 ARAZİ VE ARSALAR 30.000
_____________________ / _____________________
İşletme gerçeğe uygun değeri 30.000TL olan bir markayı defter değeri 20.000 TL olan bir arazisini vererek takas ediyor;
_____________________ / _____________________
260 HAKLAR 40.000
250 ARAZİ VE ARSALAR 30.000
649 DİĞER OLAĞAN GELİR 10.000
VE KARLAR
_____________________ / _____________________
İşletme gerçeği uygun değeri yüksek olan bir varlık elde etmiştir. Bu örnekte işlem; hasılat yaratan bir işlem olarak ele alınmış ve olağan gelir grubu ile raporlanmıştır.
İşletme, aşağıdaki hususlarda da kamuoyuna açıklama yapar:
- Sınırsız bir yararlı ömre sahip bir maddi olmayan duran varlık açısından, varlığın defter değeri ve sınırsız yararlı ömür değerlendirmesini destekleyen nedenler.
- İşletmenin finansal tabloları için önemli olan herhangi bir maddi olmayan duran varlığın defter değeri ve kalan itfa dönemine ilişkin açıklama,
- Devlet teşviki yoluyla elde edilen ve başlangıçta gerçeğe uygun değerinden muhasebeleştirilen
maddi olmayan duran varlıklarla ilgili bilgiler:
Bunlar:
- Anılan varlıklar için başlangıçta muhasebeleştirilen gerçeğe uygun değer
- Defter değerleri ve
- Muhasebeleştirildikten sonra maliyet yöntemiyle mi yoksa yeniden değerleme yöntemiyle mi ölçüldükleri.
4. Kullanım hakkı sınırlı ve borç karşılığında teminat olarak verilen maddi olmayan duran varlıkların mevcudiyeti ve defter değerleri.
5.Maddi olmayan duran varlıkların elde edilmeleri karşılığında sözleşmeden kaynaklanan yükümlülüklerin tutarı.
Bu safhaları açıklamamız gerekirse;
Araştırma safhası:
Yeni bir bilimsel yada teknik bir bilgi ve anlayış kazanma amacıyla üstlenilen özgün ve planlı incelemeye denir. Gelecekte ekonomik yarar sağlayacağı konusunda belirsizlik olmasından dolayı araştırma safhasında yapılan tüm harcamalar doğrudan dönem gideri olarak kabul edilmekte ve aktifleştirilmesine izin verilmemektedir.
Geliştirme safhası:
Ticari üretim ya da kullanıma başlamadan önce yeni veya önemli ölçüde geliştirilmiş malzeme, aygıt, ürün, süreç, sistem ya da hizmetlerin üretim planı veya tasarımında sonuçları yada diğer bilgilerin uygulamasıdır.
Bu açıklamalar neticesinde varlıkla doğrudan ilişkilendirilebilen maliyetlere ilişkin örnekler aşağıda ki gibidir.
- Maddi olmayan duran varlığın oluşturulmasında kullanılan veya tüketilen malzeme ve hizmetlerin maliyetleri,
- Maddi olmayan duran varlığın oluşturulmasından kaynaklanan çalışanlara sağlanan faydalara ait maliyetler,
- Yasal hakkın tesciline yönelik ödemeler ve patent ve lisans itfa payları
Bir işletme yeni bir üretim süreci geliştirmektedir. Bu üretim süreci için toplamda 1.000 TL harcama geçekleştirmiştir. Harcamaların yapıldığı döneme ait bilgiler aşağıdaki gibidir;
01.01.2010 – 01.12.2010 arası 900 TL
01.12.2010 – 31.12.2010 arası 100 TL
Firma 01.12.2010 tarihinde üretim sürecinin maddi olmayan duran varlık olarak muhasebeleştirme niteliğine haiz olduğunu gösterebilmektedir. Bu yüzden ilgili tarihe kadar ki yapılan 900 TL lik harcama gider olarak muhasebeleştirilirken 100 TL maddi olmayan duran varlık olarak muhasebeleştirilir. Yevmiye kaydı ise aşağıdaki gibidir;
——————/—————————–
263 Geliştirme Giderleri 100
750 Araştırma giderleri 900
100 Kasa 1.000
—————-/———————————-
Not: Başlangıçta gider olarak muhasebeleştirilen bir maddi olmayan duran varlık ile ilgili harcamalar, daha sonraki bir tarihte maddi olmayan duran varlık maliyetinin bir parçası olarak muhasebeleştirilmez.
1- Maliyet yönetimi
Eğer maddi olmayan duran varlık sınırlı sayıda yararlı ömre sahip ise; muhsebeleştirilmesinin ardından, maliyetinden tüm birikmiş itfa ve değer düşüklüğü zararları düşülerek izlenir. Yani;
Maddi olmayan duran varlık sınırlı yararlı ömre sahip ise
———————————–/—————————
Maliyet bedeli xxx
Birikmiş itfa payları (xx)
Birikmiş değer düşüklüğü zararları (xx)
Net defter değeri xxx
————————————/——————————–
Eğer maddi olmayan duran varlık sınırsız yararlı ömre sahip ise
————————-/————————————–
Maliyet bedeli xxx
Birikmiş değer düşüklüğü zararı (xx)
Net defter değeri xxx
———————–/—————————————–
2- Yeniden Değerleme Yöntemi
Bir maddi olmayan duran varlık, ilk muhasebeleştirilmesinin ardından yeniden değerleme tarihindeki gerçeğe uygun değerinden birikmiş itfa ve değer düşüklüğü zararlarının tamamı düşüldükten sonra hesaplanan yeniden değerlenmiş tutarı üzerinden izlenir. Bu yöneteme göre yeniden değerleme yapmak için gerçeğe uygun değer, aktif bir piyasa ile ilişkilendirilmek suretiyle belirlenir.
Yeniden değerleme işlemleri, raporlama dönemi sonunda ilgili aktifin defter değerinin gerçeğe uygun değerinden önemli ölçüde farklılık göstermemesi açısından düzenli olarak yapılır. Yeniden değerleme yöntemi iki farklı sebepten dolayı kullanılamaz. Bunlar;
a- Daha önce varlık olarak muhasebeleştirilemeyen maddi olmayan duran varlıkların yeniden değerlenmelerine
b- Maddi olmayan duran varlıkların maliyet tutarı dışında bir tutardan muhasebeleştirilmelerinde kullanılamaz.
Yeniden değerleme işlemlerinin sıklığı, yeniden değerlenen maddi olmayan duran varlıkların gerçeğe uygun değerlerinin değişkenliğine bağlıdır. Eğer yeniden değerleme yapılan varlığın değeri defter değerinden çok farklı çıkarsa yeniden değerleme işlemi belli aralıklarla sık sık yapılır. Eğer değerleme sonucu ortaya çıkan değer ile defter değeri arasında fazla bir farklılık yoksa yeniden değerleme işlemi yıllık olarak yapılır.
Yeniden değerlenmiş bir maddi olmayan duran varlığın gerçeğe uygun değerinin bundan böyle aktif bir piyasa referans alınmak suretiyle tespit edilemiyor olması durumunda, ilgili varlığın defter değeri en son yeniden değerleme tarihindeki aktif piyasa referans alınarak yeniden değerlenmiş tutarından sonra ayrılan tüm birikmiş itfa payları ve değer düşüklüğü zararları düşülmek suretiyle hesaplanır.
Yeniden değerleme sonucunda;
Değer artışı varsa; söz konusu artış diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilir ve yeniden değerleme fazlası adı altında özkaynakta biriktirilir.
Değer azalışı varsa; söz konusu azalan tutar, diğer kapsamlı gelirde muhasebeleştirilir ancak anılan varlık için yeniden değerleme fazlasında mevcut bakiye ölçüsünde bir azalış olduğu sürece, söz konusu azalış yeniden değerleme fazlası adı altında doğrudan öz kaynağa borç kaydedilir.
Öz kaynakta yer alan birikmiş yeniden değerleme fazlası, elde edildiğinde doğrudan dağıtılmamış karlara nakledilebilir.
Örnek:
A işletmesi aktif bir piyasada işlem gören patent hakkını 01.01.2010 tarihinde satın alıyor. Dönem sonunda işletme değerleme yöntemi olarak yeniden değerleme yöntemini kullanmaya karar veriyor. 31.12.2010 tarihi itibariyle varlığın maliyet bedeli 50.000 TL birikmiş itfa payları 10.000 TL’dir. Varlığın gerçeğe uygun değeri ise 60.000 TL olarak tespit edilmiştir. Amortisman oranı ise %20’dir.
Net değer artışı / net defter değeri
(20.000/40.000=0.50)
50.000 x 0.50 = 25.000
10.000 x 0.50 = 5.000
————————–/———————————————-
260 Haklar 25.000
268 Birikmiş amortisman (-) 5.000
524 Maddi olmayan d. Varlıklar 20.000
yeniden değerleme değer artışı
————————/———————————————–
Takip eden dönemlerde varlığın değerinde önemli bir değişiklik olmaz ise yeniden değerleme işlemi yapılmaz. Varlığın itfa payı, yeniden değerlenmiş tutar üzerinden hesaplanır;
———————————-/—————————————-
730 Genel üretim gideri 15.000
268 Birikmiş amortisman (-) 15.000
———————————/—————————————-
75.000 x 0.20 =15.000 veya 60.000 / 4 yıl = 15.000
Yararlı Ömür;
Maddi olmayan duran varlıkları yaralı ömür açısından ikiye ayırabiliriz. Bunlar;
1- Sınırlı bir yararlı ömre sahip maddi olmayan duran varlıklar itfaya tabidirler
2- Sınırsız yararlı ömre sahip maddi olmayan duran varlıklar itfaya tabi değildirler
Soru: Yararlı ömür kim, nasıl tespit eder?
Maddi olmayan varlığın yararlı ömrünün tespiti işletme tarafından, işletmeye net nakit girişi sağlaması beklenilen süre için öngörülür.
Bir maddi olmayan duran varlığın yararlı ömrünün belirlenmesinde aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok unsur dikkate alınır;
- Varlığın işletme tarafından beklenilen kullanım süresi
- Varlığa ve ona benzer ürünlerin yaşam süresi ve yararlı kullanım süreleri
- Teknik, teknolojik, ticari veya diğer kullanımından kaldırılma nedenleri
- Varlığın içinde bulunduğu sektörün istikrarı
- Mevcut veya potansiyel rakiplerden beklenilen eylemler
- Varlıktan beklenilen gelecekteki ekonomik yararları sağlamak için gerekli bakım harcamalarının düzeyi
- Varlıklar üzerindeki kontrol süresi ve varlığın kullanımı ile ilgili, buna ilişkin kiralamaların bitiş tarihi gibi, yasal ve benzeri sınırlamalar
- Varlığın yararlı ömrünün, işletmenin sahip olduğu diğer varlıkların yararlı ömürlerine bağımlı olup olmadığı
Bir maddi olmayan duran varlığın yararlı ömrü çok uzun, hatta sınırsız olabilir. Belirsizlik, bir maddi olmayan duran varlığın yararlı ömrünün tahmininde ihtiyatlılık ilkesinin uygulanmasını gerektirir.
Bir maddi olmayan duran varlığın yararlı ömrünü etkileyen hem ekonomik hem de yasal etkenler olabilir.
Ekonomik etkenler;
İşletmenin gelecekteki ekonomik yararlarının süresini belirler.
Yasal etkenler ise,
İşletmenin söz konusu yararlara olan erişimini sürdürebildiği süreyi gösterir.
Diğer hususların yanı sıra, aşağıdaki etkenlerin mevcudiyeti, işletmenin sözleşmeden doğan haklarını veya diğer yasal haklarını önemli bir maliyet oluşmadan yenileyebileceğini gösterir;
a- Muhtemelen geçmiş deneyimlere dayanan, sözleşmeden doğan hakların veya diğer yasal hakların yenileceğine dair bir kanıt vardır. Yenilenme üçüncü bir şahsın rızasına bağlı olması durumunda, ilgili kanıt, üçüncü şahsın söz konusu izni vereceğinin kanıtını da içerir,
b- Yenileme için gerekli koşulların sağlanacağına dair bir kanıt vardır ve,
c- Yenileme işlemi sonucunda işletmeye girmesi beklenilen gelecekteki ekonomik yararlarla karşılaştırıldığında, işletmenin yenilme maliyeti önemsizdir.
Sınırlı yaralı ömre sahip maddi olmayan duran varlıklar itfa süresi ve itfa yöntemi
Bu tür maddi olmayan duran varlıklarda itfa işlemi, varlığın kullanıma hazır olduğu, yani yönetimin amaçladığı şekilde faaliyet gösterebilmesi için gereken konum ve durumda olduğunda başlatılır. Kullanılan itfa yöntemi, varlıktan beklenilen gelecekteki ekonomik yararların işletme tarafından kullanılma şeklini yansıtır. Söz konusu yöntemin güvenilir bir şekilde belirlenememesi durumunda, doğrusal itfa yöntemi kullanılır. Her dönemin itfa maliyeti, bu veya diğer bir standart tarafından başka bir varlığın defter değerine dahil edilmesine izin vermedikçe ya da bu konuda bir zorunluluk bulunmadıkça kar veya zararda muhasebeleştirilir.
Bir varlığın itfaya tabi tutarının yararlı ömrüne sistematik olarak dağıtılması için bir çok itfa yöntemi kullanılır. Bu yöntemler arasında;
- Doğrusal itfa yöntemi
- Azalan bakiyeler yöntemi
- Üretim biri yöntemleri sayılabilir.
İtfa payları genelde kar veya zararda muhasebeleştirilir.
Kalıntı değer
Sınırlı yararlı ömre sahip bir maddi olmayan duran varlığın kalıntı değeri, aşağıdaki durumlar söz konusu olmadıkça sıfır kabul edilir. Bunlar;
- Üçüncü bir şahıs, ilgili varlığı yararlı ömrünün sonunda satın alacağını taahhüt etmiştir
- Varlığın aktif bir piyasası mevcuttur
Sınırlı yararlı ömre sahip maddi olmayan duran varlığın itfaya tabi tutarı, kalıntı değeri düşüldükten sonra belirlenir. Bir varlığın kalıntı değerinin tahmini; elden çıkarılması durumunda, yararlı ömrünün sonuna gelmiş ve aynı koşullar altında kullanılmış benzer bir varlığın satışı için tahmin tarihinde geçerli fiyatları kullanarak hesaplanan geri kazanılabilir tutarı esas alır.
İtfa süresi ve itfa yönteminin gözden geçirilmesi
Sınırlı yararlı ömre sahip bir maddi olmayan duran varlığın itfa süresi ve itfa yöntemi, en azından her yıllık hesap dönemi sonunda tekrar gözden geçirilir. Varlığın beklenilen yararlı ömrünün önceki tahminlerden farklılık göstermesi durumunda, itfa süresi buna göre değiştirilir. Varlıktan beklenilen gelecekteki ekonomik yararların kullanım şeklinde bir değişiklik olması durumunda, itfa yöntemi söz konusu değişikliği yansıtmak için değiştirilir.
Sınırsız yararlı ömre sahip maddi olmayan duran varlıklar
Sınırsız yararlı ömre sahip bir maddi olmayan duran varlık itfa edilemez.
Kullanımdan çıkarmalar ve elden çıkarmalar
Bir maddi olmayan duran varlık aşağıdaki durumlarda bilanço dışı bırakılır. Bunlar;
- Elden çıkarıldığında
- Kullanımı yada satışından, gelecekte ekonomik yarar elde edilmesinin beklenmemesi
Bir maddi olmayan duran varlıklar çeşitli şekilde elden çıkarılabilir. Bunlar;
- Maddi olmayan duran varlığı satmak
- Kiralama işlemine konu olması
- Bağışlanması
İşletmenin, maddi olmayan duran varlığın bir parçasının yenilenme maliyetini bir varlığın defter değerinde muhasebeleştirmesi durumunda yenilenen parçanın defter değeri finansal durum tablosu yani bilanço dışında bırakılır.
Örneğin;
işletme aktifinde 6.000 TL ve birikmiş amortismanı
2.000 TL olarak kayıtlı bulunan A markası 15.12.2014 tarihinde
5.000 TL + %18 KDV bedelle satılmışsa TMS 38’e göre muhasebe kaydı şöyle olacaktır;
_____________________ / _____________________
102 BANKALAR 5.900
268 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR 2.000
260 HAKLAR 6.000
391 HESAPLANAN KDV 900
649 DURAN VARLIK SATIŞ KARI 1.000
_____________________ / _____________________
Açıklama
Genel
İşletme içerisinde oluşturulan maddi olmayan duran varlıklar ve diğer maddi olmayan duran varlıkların ayrımı yapılmak suretiyle, her bir maddi olmayan duran varlık sınıfı için aşağıdaki hususlarda kamuoyuna açıklama yapılır:
- Yararlı ömrün sınırlı mı yoksa sınırsız mı olduğu; sınırlı ise yararlı ömür miktarı veya kullanılan itfa oranı;
- Sınırlı yararlı ömre sahip maddi olmayan duran varlıkların itfa yöntemi;
- Dönem başı ve dönem sonu itibariyle brüt defter değeri ve birikmiş itfa payları;
- Maddi olmayan duran varlıkların itfa paylarının dahil edildiği kapsamlı gelir tablosu kalemi.
Maddi olmayan duran varlık sınıfı, benzer nitelikte olan ve işletmenin benzer faaliyetlerinde kullanılan bir varlık grubudur. Aşağıdakiler farklı sınıflara örnektir:
- Markalar;
- Ticari başlıklar ve yayın hakları;
- Bilgisayar yazılımlar;
- Lisans ve imtiyazlar;
- Telif hakları, patent ve diğer endüstriyel sahiplik hakları, hizmet ve işletme hakları;
- Reçeteler, formüller, modeller, tasarımlar ve prototipler;
- Geliştirilme aşamasında olan maddi olmayan duran varlıklar.
Yukarıda belirtilen sınıflar, finansal tablo kullanıcılarının daha iyi bilgilenmelerine sebep olması durumunda, daha küçük/büyük sınıflara ayrılır.
İşletme, aşağıdaki hususlarda da kamuoyuna açıklama yapar
- Sınırsız bir yararlı ömre sahip bir maddi olmayan duran varlık açısından, varlığın defter değeri ve sınırsız yararlı ömür değerlendirmesini destekleyen nedenler.
- İşletmenin finansal tabloları için önemli olan herhangi bir maddi olmayan duran varlığın defter değeri ve kalan itfa dönemine ilişkin açıklama,
- Devlet teşviki yoluyla elde edilen ve başlangıçta gerçeğe uygun değerinden muhasebeleştirilen maddi olmayan duran varlıklarla ilgili bilgiler:
Bunlar:
- Anılan varlıklar için başlangıçta muhasebeleştirilen gerçeğe uygun değer
- Defter değerleri ve
- Muhasebeleştirildikten sonra maliyet yöntemiyle mi yoksa yeniden değerleme yöntemiyle mi ölçüldükleri.
4.Kullanım hakkı sınırlı ve borç karşılığında teminat olarak verilen maddi olmayan duran varlıkların mevcudiyeti ve defter değerleri.
5.Maddi olmayan duran varlıkların elde edilmeleri karşılığında sözleşmeden kaynaklanan yükümlülüklerin tutarı.
Hazırlayanlar: Songül Özdemir/Nuran Babacan