Kadın İşçiler ve Çalışma Hakları Nelerdir
Kadın işçiler iş hayatında bazı sorunlarla karşı karşıya kalabiliyor. Gebelik, çalışma saatleri, izin türleri bunların başında gelmektedir.
Bu konuların bazıları şöyledir;
1.Gebelik süresince periyodik kontroller nasıl yaptırılır?
Gebelik süresince çalışırken periyodik kontrollerin yapılabilmesi için, işveren gebe işçiye ücretli izin verir.
2.Gebeler gerekli görülmesi halinde gebelik süresince daha hafif bir işte çalıştırılabilir mi?
Gerekli görüldüğü takdirde sağlık raporu getirilmesi kaydıyla gebe çalışanlar, sağlıklarına uygun daha hafif işlerde çalıştırabilirler. Çalışanın ücretinde kesinti yapılmaz ve mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla ücretsiz izinli sayılır.
3.Doğum öncesi ve sonrasındaki sekizer haftalık izin süreleri artırılabilir mi?
Sağlık durumu ve çalışılan işin özelliği göz önünde bulundurularak hekim raporu ile süreler artırılabilir.
4.Doğum öncesi sekiz haftalık iznin bir bölümü doğum sonrasına aktarılabilir mi?
Doğum süreci 40 hafta olarak hesaplanır. Normal şartlar altında doğum izni 32.haftadan itibaren başlar. Doktor onay verdiğinde yani rapor verildiğinde doğumdan önce kullanılan 8 haftalık izin süresi 3 haftaya kadar düşebilir (37.haftaya kadar çalışma devam edebilir. Doğum öncesi 3, doğum sonrası 13 olmak üzere 16 hafta doğum izni kullanılmış olur) ve 16 haftayı tamamlayacak şekilde doğumdan sonra kullanılabilir. Özetle, doktor raporu varsa 32 ve 37.haftalar arasında 5 hafta çalışmasında sakınca yoktur. Doğuma 3 hafta kala kadın işçi, doğum iznine ayrılmalıdır.
5.Erken doğum yapılması halinde, kullanılmayan doğum öncesi izin süresi kaybolur mu?
Erken doğum sebebiyle doğum izninin tamamının kullanılmaması durumunda, kullanılmayan süre doğum sonrası izin süresine eklenebilir.
Üç yaşını doldurmamış bir çocuğun tek başına evlat edinilmesi durumunda çocuğun aileye fiilen teslim edildiği tarihten itibaren sekiz haftalık analık izni kullanabilir.
6.Kadın gazetecilerin doğum izinleri konusunda özel bir düzenleme var mıdır?
5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkındaki Kanuna göre; kadın gazetecinin hamileliği halinde, hamileliğin yedinci ayından itibaren doğumun ikinci ayının sonuna kadar izinli sayılır.
7.Yıllık ücretli izin hesaplanırken doğum izinleri dikkate alınır mı?
Doğum sonrası analık izninizin bitmesinden itibaren, çocuğun bakımı amacıyla ve çocuğun hayatta olması şartıyla, talep edilmesi halinde;
- 1.doğumda; 60 gün
- 2.doğumda 120 gün,
- Sonraki doğumlarda; 180 gün süreyle haftalık çalışma sürenizin yarısı kadar ücretsiz izin kullanabilir.
- Çoğul doğum yapılması hâlinde bu sürelere otuzar gün eklenir.
- Çocuğun engelli doğması hâlinde bu süre 360 gün olarak uygulanır.
- Üç yaşını doldurmamış bir çocuğun evlat edinilmesi durumunda, aynı haktan kadın ev erkek yararlanır.
8.Yarım Çalışma Ödeneği Nedir? Şartları Nelerdir?
Yarım Çalışmanın Tanımı
İş Kanunu kapsamında kullanılan doğum sonrası analık hali izninin bitiminden itibaren çocuğunun bakımı ve yetiştirilmesi amacıyla ve çocuğun hayatta olması kaydıyla kadın işçi ile üç yaşını doldurmamış çocuğu evlat edinen kadın veya erkek işçilere belirli koşullar altında 60 ila 360 gün arasında haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izindir.
Yarım Çalışma Ödeneğinden Yararlanma Koşulları
- İşçinin adına doğum veya evlat edinme tarihinden önceki son üç yılda en az 600 gün süre ile işsizlik sigortası primi bildirilmiş olması,
- Haftalık çalışma süresinin yarısı kadar fiilen çalışılması,
Hak sahipliğine konu olan çocuğun hayatta olması,
- Analık hali izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde en yakın İŞKUR birimine doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunulması, gerekmektedir.
Yarım Çalışma Ödeneğine Başvuru
Analık hali izninin bittiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde en yakın İŞKUR birimine doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma belgesi ile başvuruda bulunulması gerekmektedir. Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülerek ödeme yapılmaktadır.
Yarım Çalışmada İşverenin Yapması Gerekenler Nelerdir
Yarım çalışma ödeneğine başvuran işçinin işveren yararlanmasını engelleyemez. İşçi, işyerine de yarım çalışma ödeneğinden yararlanmak istediğini belirtir dilekçe ile başvurması gerekir. İşveren işçiye yarım çalışma yapacağı takvimi ve saat aralıklarını belirler ve ona göre işçiyi yarım çalışma süresince çalıştırır. İşveren yarım çalışma şeklinde çalıştırdığı işçisine yarım çalışmasına mukabile yarım ücret öder ve yarım çalışma süresine göre işçiyi SGK’ya bildirimi yapar. Söz konusu bildirim yapılırken yarım çalışan işçi adına eksik gün nedeni olarak “23- yarım çalışma ödeneği çalışması” seçilir. Eğer işçinin eksik gün nedeni birden fazla ise “12- birden Fazla” kodu seçilir. İşveren aşağıdaki belgeyi düzenleyerek İşkur’a göndermelidir.
Yarım Çalışma Formu
Yarım Çalışma Ödeneğine Hak Kazananlara Sunulan Hizmetler
Yarım çalışma ödeneği almaya hak kazananlara;
- Ödenek ödenmekte,
- Ödenek ödenen süreler için asgari ücret üzerinden malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ile genel sağlık sigortası primi işçi ve işveren payları yatırılmaktadır.
Yarım Çalışma Ödeneği Süresi
Yarım çalışma ödeneği;
- Birinci doğumda en fazla 30 gün,
- İkinci doğumda en fazla 60 gün,
- Sonraki doğumlarda en fazla 90 gün,
- Çocuğun engelli doğması hâlinde en fazla 180 gün, olarak ödenmektedir. Çoğul doğumlarda ilave edilen 30 gün için 15 gün yarım çalışma ödeneği ödenmektedir.
Yarım Çalışma Ödeneği Miktarı
Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneğinin günlük miktarı, kişinin çalıştığı işte aldığı ücret ne olursa olsun, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadardır. Yarım çalışma ödeneği, damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmamaktadır.
Yarım Çalışma Ödeneğinden Yapılan Kesintiler
Damga vergisi hariç herhangi bir vergi ve kesintiye tabi tutulmamaktadır.
Yarım Çalışma Ödeneğinin Ödenmesi
Çalışılan aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin ilişkin olduğu aydan sonraki ikinci ay içinde aylık olarak ödenmektedir. Örneğin Şubat ayında gerçekleştirilen yarım çalışma uygulamasına ilişkin ödenek, Nisan ayı içinde ödenmektedir.
İlgililer ödemelerini TC Kimlik Numaralı Nüfus Cüzdanı ile birlikte herhangi bir PTT şubesine başvurarak alabilmektedir.
Yarım Çalışma Ödeneğinin Kesildiği Haller
- Geçici işgöremezlik ödeneği almaya hak kazananlara, bu durumun devamı süresince,
- Çocuğun hayatını kaybetmesi ve/veya evlatlık halinin ortadan kalkması durumunda,
- Haftalık çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin verilen kişinin, bu süre zarfında başka bir işte çalışması halinde,
- İlgilinin çalıştığı işyerinden ayrılması durumunda, yarım çalışma ödeneği kesilir.
Sağlık Hizmetinden Yararlanma
Yarım çalışma ödeneği alanlar genel sağlık sigortası kapsamında olup, doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödenen günler için, ilgililer adına genel sağlık sigortası primleri İşsizlik Sigortası Fonundan yatırılmaktadır. Ödenek alanların bakmakla yükümlü olduğu kişiler de genel sağlık sigortalısı kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanabilmektedir.
İlgililer adına ayrıca malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primleri yatırıldığı için ödenek alınan süre emeklilik yönünden dikkate alınmaktadır.
Yarım Çalışma Yapılan ve Yarım Çalışma Ödeneği Alınan Dönemde Hafta Tatili, Ulusal Bayram ve Genel Tatil Günlerinin Durumu
Yarım çalışma yapan kişinin çalışılmayan hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil günlerine ilişkin ücret ve yarım çalışma ödeneği, yarım çalışılan süreye orantılı olarak işveren ve İŞKUR tarafından paylaşılarak ödenmektedir.
9.Doğumdan sonra çocuk belirli bir yaşa gelinceye kadar kısmi süreli çalışma mümkün müdür?
Doğum sonrası analık izninin bitmesinden sonra, en az 1 ay önce işverene yazılı olarak başvurarak kısmi süreli çalışma talebinde bulunulabilir. Böylece çocuğun mecburi ilköğretim çağına başladığı tarihi takip eden aybaşına kadar geçecek süre için kısmi süreli çalışmada bulunmak mümkündür.
İşçiler; analık izni, çalışma süresinin yarısı kadar ücretsiz izin veya 6 aya kadar ücretsiz iznin bitiminden itibaren, çocuğun mecburi ilköğretim çağının başladığı tarihi takip eden ay başına kadar “herhangi bir zamanda” kısmi süreli çalışma talebinde bulunabilecekler. Yani özellikle doğum izni bittikten sonra değil, herhangi bir zamanda başvuru yapılabilir.
- İşveren, kısmi süreli çalışma talebini kabul etmek zorundadır. İşveren tarafından süresi içinde işçinin talep dilekçesine cevap verilmemesi hâlinde, talep işçinin dilekçesinde belirtilen tarihte veya bu tarihi takip eden ilk iş gününde geçerlilik kazanacaktır.
- Kısmi süreli çalışma talebi sebebiyle iş akdi geçerli nedenle feshedilemez.
- Fesih durumunda tazminat veya gerekli koşulların bulunması halinde işe iade davası açılabilir.
- Kısmı süreli çalışma, yarı zamanlı çalışmadan farklıdır. Çalışılmayan süreler için ödenek alınması söz konusu değildir.
Üç yaşını doldurmamış bir çocuğun evlat edinilmesi durumunda çocuğun fiilen teslim edildiği tarihten itibaren kısmi süreli çalışma hakkı vardır.
Kısmi süreli çalışmaya başlamanın ardından, süre sonunu beklemeden tekrar tam süreli çalışmaya dönülebilir. İşverene, bir ay önceden yazılı bildirim ile verilmesi gerekmektedir. Fakat aynı çocuk için tekrar kısmi süreli çalışma hakkından yararlanmanız mümkün değildir. Tam süreli çalışmaya başlanılması durumunda kısmi süreli çalışan işçinin yerine işe alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erecektir.
Kısmi süreli çalışmada, çalışma gün ve saatleri ile ücret ödemeleri nasıl belirlenecektir?
İşçinin kısmi süreli çalışma talebinde, kısmi süreli çalışmaya başlayacağı tarih ile tüm iş günlerinde çalışılacak olması hâlinde çalışmanın başlama ve bitiş saatleri, haftanın belirli günlerinde çalışılacak olması hâlinde ise tercih edilen iş günleri yer alacaktır.
Kısmi süreli çalışmanın belirlenen günlük ve haftalık çalışma süresi içerisinde yapılacağı zaman aralığı, o yerin gelenekleri, işçinin yapmakta olduğu işin niteliği ve işçinin talebi dikkate alınarak işveren tarafından belirlenecektir.
Kısmi süreli çalışan işçinin ücret ve paraya ilişkin bölünebilir menfaatleri çalıştığı süreye orantılı olarak ödenecektir.
Kısmı süreli çalışma uygulamasından tam süreli çalışmaya nasıl geçilecektir?
Kısmi süreli çalışmaya başlayan işçi, aynı çocuk için bir daha bu haktan faydalanmamak üzere tam süreli çalışmaya dönebilecektir.
Tam süreli çalışmaya geri dönmek isteyen işçi, işverene en az 1 ay önce yazılı olarak talebini bildirecektir.
Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin tam süreli çalışmaya başlaması hâlinde yerine alınan işçinin iş sözleşmesi kendiliğinden sona erecektir.
Kısmi süreli çalışmaya geçen işçinin iş sözleşmesini feshetmesi hâlinde, yerine alınan işçinin iş sözleşmesi yazılı onayı olması koşuluyla fesih tarihinden itibaren belirsiz ve tam süreli sözleşmeye dönüşür.
Diğer Faydalı Bağlantılar
Gebelerin Çalışma Şartları
Kaynak: Aile ve Çalışma Bakanlığı